Araç Tekniği
Motorun Çalışma Prensibi
Yakıttan elde ettiği ısı enerjisini mekanik enerjiye çeviren makineye motor denir.
Motorlar araçta gücün kaynağıdır.
Motorlar;
Zamanlarına göre İki ve Dört zamanlı,
Soğutma sistemlerine göre Su ve Hava ile soğutmalı,
Yakıt sistemlerine göre Benzin, Dizel ve LPG şeklinde sınıflandırılırlar.
Araçlarda içten yanmalı ve dört zamanlı motorlar kullanılır.
Dolayısıyla motor deyince aklımıza içten yanmalı motor gelmelidir.
İçten yanmalı motor:
Yakıttan elde ettiği ısı enerjisini mekanik enerjiye çeviren makinedir.
Yakıtı doğrudan doğruya silindirler içine yayan ve üretilen ısı enerjisini piston-biyel mekanizması ile krank miline ileten motordur.
Benzinli motorda zamanların oluşumu:
1. Zaman (Emme zamanı) : Silindire yakıt-hava karışımı girer.
2. Zaman (Sıkıştırma zamanı) : Yakıt-hava karışımı pistonla sıkıştırılır.
3. Zaman (Ateşleme zamanı) : Yakıt-hava karışımı buji ile ateşlenir.
4. Zaman (Egzoz zamanı) : Yanma sonucu oluşan pis gazlar egzozdan dışarı atılır.
Ateşleme Sistemi
Ateşleme sisteminin görevi; silindir içindeki yakıt-hava karışımını ateşlemektir.
SİSTEMİN ÇALIŞMA PRENSİBİ :
Kontak anahtarını çevirdiğimiz anda elektrik devresi açılır yani akü devreye girer ve depolamış olduğu akımı (voltaj veya gerilimde denilebilir) endüksiyon bobinine yollar. Endüksiyon bobini gelen gerilimi yükselterek 15.000-25.000 volt arasına çıkartır ve distribütöre iletir. Distribütör ise endüksiyon bobininden gelen akımı ateşleme sırasına göre bujilere dağıtır. Bujiler silindir içindeki yakıt-hava karışımını elektrik kıvılcımı ile ateşleyerek yanmayı gerçekleştirir ve ısı enerjisi elde edilir.
KONTAK ANAHTARI :
Elektrik devresini açıp kapatır.
BUJİ :
Ateşlemeyi sağlar.
Silindir içindeki yakıt-hava karışımını elektrik kıvılcımı ile ateşler.
Dikkat! kıvılcımla ateşleme, kıvılcımla yanma‘nın söz konusu olduğu sorularda akla hemen BUJİ gelmelidir.
Uyarı :
Bujilerin ayarsız olmasına veya aşınmasına bağlı olarak normal yanma olmaz, motor çekişten düşer ve yakıt sarfiyatı artar. Dolayısıyla zamanı geldiğinde yakıt tasarrufu sağlamak için eskimiş bujileri değiştirmek gerekir.
Buji kablolarından biri çıkmış ise motor sarsıntılı çalışır.
BİLGİLENDİRME :
Benzinli motorun ıslanarak çalışmaması durumunda ateşleme sisteminin parçaları kurulanır.(Bobin, Buji, vs..)
Elektronik ateşleme sisteminin avantajı yakıt tasarrufu sağlamasıdır.
Yakıt Sistemi
Benzinli motorlarda yakıt sisteminin görevi; silindire yakıt–hava karışımı göndermektir.
Buji ile ateşlemeli motorlardır.
YAKIT DEPOSU:
Yakıtın (Benzinin) depolandığı yer.
YAKIT FİLTRESİ:
Yakıtı temizler. Yakıt kirli (pis), tıkalı ise motor düzensiz ve tekleyerek çalışır.
HAVA FİLTRESİ:
Silindire giren havayı temizler.
Hava filtresi kirli (tıkalı) ise yeterli hava giremeyeceğinden normal yanma olmaz, motorun gücü azalır ve yakıt sarfiyatı artar. Motor zengin karışımda çalışır. Dolayısıyla yakıttan tasarruf edebilmek için hava filtresini temizlemek eğer temizlenemiyorsa değiştirmek gerekir. Hava filtresinin temizlenmesinde basınçlı hava kullanılır.
Bilgi:
Eğer araç fazla yakıt tüketiyorsa zengin karışımla çalışıyor denir.
JİKLE DEVRESİ:
Kışın soğuk havalarda silindire yakıtın fazla, havanın az girmesini sağlayarak motorun kolay çalışmasını sağlar.
Jikle çekili unutulup bir süre gidilecek olursa araç fazla yakıt tüketir. Yani zengin karışımda çalışır.
YAKIT DEPOSU:
Depodaki yakıt miktarını gösterir.
Bilgilendirme;
Yakıt sisteminde rölanti ayarı yapılır.
Rölanti ayarı yüksek olan araç fazla yakıt yakar.
Doğru bir rölanti ayarı için motor normal çalışma sıcaklığında olmalıdır.
Araçlarda yakıt tasarrufu sağlamak için:
1) Hava filtresi temizlenir.
2) Eskimiş bujiler değiştirilir.
3) Aracın hızına uygun viteste gidilir.
4) Ani duruş ve kalkışlardan kaçınılır.
5) Lastiklerin havasının normal ayarda olmasına dikkat edilir.
6) Tavsiye edilmeyen araç lastikleri kullanılmamalıdır.
LPG’Lİ MOTORLARDA YAKIT SİSTEMİ
LPG; buji ile ateşlemeli motorlarda kullanılır.
Diğer motorlardan üstünlüğü çevreyi kirletme oranı daha düşüktür.
Dezavantajı Motor performansı bir miktar düşer.
LPG’li araçların kapalı alanlara park etmeleri yasaktır.
DİZEL MOTORLARDA YAKIT SİSTEMİ
Dizel motorda yakıt olarak motorin (mazot) kullanılır.
YAKIT DEPOSU:
Yakıtın (Motorinin) depolandığı yerdir.
ENJEKTÖRLER:
Dört zamanlı dizel motorda emme zamanında silindire sadece hava emilir ve sıkıştırma zamanında hava pistonla sıkıştırılır.
Enjektörlerin görevi silindir içerisindeki sıkıştırılmış havanın üzerine motorin püskürtmektir. Böylece sıkıştırılan havanın sıcaklığı ile yanma sağlanmış olur.
KIZDIRMA (ISITMA) BUJİSİ:
Soğuk havalarda silindir içindeki havayı ısıtarak motorun kolay çalışmasını sağlar.
Dizel motorlu araçlarda marşa basmadan önce gösterge panelinde kızdırma bujisi lambasının sönmesi beklenir.
BİLGİLENDİRME ;
Dizel motorlarda yakıtın tamamen bitmesi yakıt sisteminin hava yapmasına yol açar, motor çalışmaz dolayısıyla motor çalışmıyorsa yakıt sisteminde hava vardır.
Dizel motorda yakıt borularının sökülmesi de yakıt sisteminin hava yapmasına neden olur.
Dizel motorda yakıt fitresi değiştirildiğinde sistemin havası alınır.
Dizel motorun yakıt deposunda biriken su günlük tahliye edilir.
Yakıt enjeksiyon sisteminin avantajı yakıt tasarrufu sağlamasıdır.
Enjeksiyon sistemli araçta, kontak anahtarı açıldıktan sonra marş yapabilmek için enjeksiyon sistem uyarı lambasının sönmesi beklenir.
Egzoz Sistemi
Motorda yanma sonucu oluşan gazlar egzoz manifoldu aracılığı ile dışarı atılır.
Katalitik Konvektör:
Katalitik konvektör egzoz gazındaki zehirli maddeleri azaltmak için kullanılır.
Katalitik konvektör bulunan araçta kurşunsuz benzin kullanılır.
Egzoz Susturucu:
Egzoz susturucu basınçlı olarak çıkan yanmış gazların sesini azaltan parçadır.
Egzozdan fazla ses çıkıyorsa egzoz susturucu deliktir.
Araçtan egzoz susturucunun çıkarılması gürültü kirliliğini arttırır.
Sonuç:
Egzoz sisteminin görevi ;
I-Gürültüyü azaltmak
II-Egzoz gazından çıkan kirleticileri azaltmak
III-Yanma odasında oluşan sıcak atık gazın atılmasını sağlamaktır.
Yağlama Sistemi
Motorda çalışan parçaların temizliğini sağlamak ve hareketini kolaylaştırmak,
Sürtünmeye bağlı aşınmaları önleyerek motorun ömrünü uzatmak,
Motorun soğutulmasına yardımcı olmaktır.
Motor yağının eksilmesi veya özelliğini kaybetmesi durumunda kuru sürtünme sonucu oluşan ısının etkisiyle motor parçaları birbirine kaynar ve sıkışır.
Motor yağı kalitesi motor ömrünü etkileyen en önemli faktördür.
KARTER:
Motor yağına depoluk eder.
Aynı zamanda motorun alt tarafını kapatarak çalışan parçaları dış etkenlerden korur.
YAĞ POMPASI:
Karterdeki yağı basınçlı olarak motorun çalışan parçalarına gönderir.
YAĞ FİLTRESİ:
Yağ pompasının pompaladığı yağı süzerek, içindeki yabancı maddeleri temizler.
YAĞ GÖSTERGESİ:
Motor yağ basıncının çok düşük olduğunu, karterde yağ kalmadığını bildiren göstergedir.
Yağ seviyesi normalin çok altındaysa motor aşırı ısınarak zarar görür ve büyük masrafa yol açar.
Uyarı :
Motor yağ seviyesinin tavsiye edilen değerden fazla olmasıda motor parçalarının zarar görmesine yol açar.
Kontak anahtarını çevirip aracı çalıştırdığımızda yağ göstergesi sönmüyorsa yada sürüş halindeyken yağ göstergesinde herhangi bir anormallik görülürse motor hemen stop ettirilmeli ve yağ seviyesi kontrolü yapılmalıdır.
YAĞ MÜŞÜRÜ:
Motordaki yağın basıncını göstergesine ileten parçadır.
Yağ lâmbası, araç çalışırken yanıyorsa sebebi ya karterde yağ kalmamıştır veya yağ müşürünün kablosunda kısa devre olmuştur.
YAĞ ÇUBUĞU:
Yağ çubuğu motor çalışmazken, motor yağ seviyesini ölçmek için kullanılır.
Yağ kontrolü için kontak anahtarı kapatılmalı, motora dağılmış yağın tekrar kartere dönmesi ve doğru bir ölçüm yapılabilmesi için 4-5 dakika beklenmeli, aracında düz bir zeminde olmasına dikkat edilmelidir.
Motor yağının kontrolü yapılırken yağ seviyesi, yağ çubuğunun iki çizgisi arasında olmalıdır.
Motora yağ supap (külbüratör) kapağından konur.
Bilgilendirme :
Kontak anahtarı motoru çalıştırmayacak şekilde açıldığında yağ göstergesi yanmıyorsa arıza yağ lambasının ampulündedir.
Motor yağ yakıyorsa egzoz dumanı mavi çıkar.
Motorun yağ yakmasının sebebi silindirlerin aşınmış olmasıdır.
Şarj Sistemi
Şarj sisteminin görevi; motor çalıştığı sürece aracın elektrik ihtiyacını gidermektir.
ALTERNATÖR (ŞARJ DİNAMOSU)
Araç için gerekli elektriği üretir.
Akümülatörü şarj eder.
Mekanik enerjiyi elektrik enerjisine çevirir.
KONJEKTÖR (REGÜLATÖR)
Alternatörden çıkan voltajı ayarlar.
Alternatörün üretmiş olduğu elektriğin voltajını ve şiddetini kontrol eder.
Şarj sisteminin gerilimini sınırlandırır.
Uyarı:
Aydınlatma sistemindeki ampuller sık sık patlıyorsa muhtemelen regülatör arızalıdır.
ŞARJ GÖSTERGESİ
Marşa basılıp motor çalıştığında şarj göstergesinin sönmesi beklenir.
Eğer sönmüyosa trafik kurallarına uygun olarak derhal durulması gerekir.
Şarj göstergesi yandığı halde araç sürülmeye devam ederse akü boşalır.
VANTİLATÖR KAYIŞI
Vantilatör kayışı su pompası ile birlikte alternatörede hareket verir.
Vantilatör kayışı gevşerse yada koparsa alternatör gerekli elektriği üretemez dolayısıyla şarj göstergesi yanar.
Uyarı :
Vantilatör kayışı koptuğunda ilk önce şarj göstergesinden anlaşılır. Önce şarj göstergesi daha sonra hararet göstergesi yanar.
Vantilatör kayışı çok sıkı olursa alternatör yatakları bozulur.
Dikkat!
Şarj sistemi ile ilgili sorularda; şıklarda şarj sisteminin elemanları olan Alternatör veya Konjektör (regülatör) aranmalıdır.
Örnek soru:
Akümülatörü şarj eden (dolduran) parça aşağıdakilerden hangisidir?
A) Marş motoru
B) Distribütör
C) Endüksiyon bobini
D) Alternatör
Soru şarj sistemi ile ilgili olduğuna göre şıklarda şarj sisteminin elemanlarını aramak lazımdır. Şıklardan da anlaşılacağı gibi şarj sisteminin elemanı bir tek D şıkkında vardır. O zaman doğru cevap D dir.
Örnek soru:
Şarj sisteminin gerilimini sınırlandıran parça aşağıdakilerden hangisidir?
A) Karbüratör
B) Regülâtör (konjektör)
C) Marş motoru
D) Sigorta
Şarj sisteminin elemanı sadece B şıkkında bulunduğuna göre doğru cevap B dir.
Örnek soru:
Aşağıdakilerden hangisi motor çalışırken şarj lambasının yanmasına sebep olur?
A) Marş motoru kablo bağlantılarının gevşek olması
B) Distribütör kablo bağlantılarının gevşek olması
C) Alternatör kablo bağlantılarının gevşek olması
D) Endüksiyon bobini kablo bağlantılarının gevşek olması
Şarj sisteminin elemanı tek C şıkkında bulunduğuna göre doğru cevap C dir.
Örnek soru:
Motorun devri arttıkça, alternatörden çıkan voltajı ayarlayan parça aşağıdakilerden hangisidir?
A) Distribütör
B) Konjektör (regülâtör)
C) Endüksiyon bobini
D) Kondansatör (meksefe)
Alternatör Şarj sisteminin elemanı olduğuna göre doğru cevap diğer bir şarj sistemi elemanı bulunan B şıkkıdır.
En çok yanlış yapılan sorular;
Vantilatör kayışı aşağıdakilerden hangisine hareket iletir?
A) Alternatöre
B) Marş motoruna
C) Yağ pompasına
D) Silecek motoruna
Vantilatör kayışı su pompası ile birlikte alternatörede hareket verir.Cevap A dır.
Vantilatör kayışının koptuğu ilk önce hangi göstergeden anlaşılır?
A) Şarj göstergesinden
B) Yakıt göstergesinden
C) Hararet göstergesinden
D) Yağ göstergesinden
Vantilatör kayışı koptuğunda ilk önce şarj göstergesinden anlaşılır. Önce şarj göstergesi daha sonra hararet göstergesi yanar.Cevap A dır.